Edicija Noć republike, koja je pokrenuta u okviru izdavačke kuće Orfelin, za sada broji dva naslova, ali definitivno ne bilo kakva. Naime, ovu edicije čine romani Pas i kontrabas Saše Ilića te Po šumama i gorama Milenka Bodirogića. Oba su se našla u najužem izboru za NIN-ovu nagradu, a Ilić je proglašen i za njenog dobitnika. Takođe, zanimljivo je i to da je Ilić urednik Bodirogićevog romana, a Bodirogić Ilićevog. Na početku definitivno valja pohvaliti i sjajno rješenje Dragana Bibina kad je riječ o dizajnu korica. Hej, možda se malo teško slikaju, ali nije sve u slikama. No, da pređemo i na same knjige.
Roman Pas i kontrabas sazdan je od nekoliko narativnih tokova, pa tako pratimo priču o životu jednog džez muzičara, kontrabasiste, koja se i sama grana u nekoliko dodatnih tokova, prikazujući nam njegov život dok je smješten u psihijatrijskoj bolnici u Kovinu, ali i detalje života prije toga (što onog što bismo nazvali ličnim ili privatnim, što segmenata koji se tiču njegovih muzičkih nastupa i turneja, što onih koji se tiču ratnih iskustava i trauma), kao i sve ono što dolazi poslije. S druge strane, tu je i priča o doktoru Juliusu, kojeg junak zatiče pri dolasku u samu bolnicu, o njegovim roditeljima i o njegovom životu prije bolnice. Njihove životne priče ne samo da se međusobno ukrštaju već se prepliću i sa širim političkim, ideološkim i uopšte društvenim pojavama i aktuelnostima tih različitih perioda, kao i sa pričama i pogledima nekih epizodnih likova, te tako stičemo utisak da su svi narativni tokovi međusobno uvezani u jednu cjelinu koja treba da nam se jasnije otkriva i pokazuje kako odmičemo sa stranicama knjige.
Roman je stilski pisan vrlo čisto. Kad kažem čisto, mislim da se dobija utisak težnje nekoj jezičkog jasnosti, koliko god da se narativna mreža viešestruko prepliće i koliko god da uvezivanje međusobno udaljenih, vremenski i prostorno, detalja može djelovati na neki način konfuzno. Tom odlikom, kao i nekim drugim detaljima, roman do neke mjere podsjeća na sjajnu Luzitaniju Dejana Atanackovića. S druge strane, postoje neki momenti za koje bih navela da i nisu tako bliski nečemu što se da označiti kao sjajno, uzmimo npr. dijaloge ili tokove misli junaka koji se svako malo prebacuju na neke teme iz umjetnosti iako je okvir neka obična scena ili neka zaista svakodnevna situacija. Da, shvatam da je junak muzičar i da je logično da će asocijacije tog tipa biti prvo što mu pada na pamet, ali kad se tako samo gomilaju u raznim običnim situacijama, sve postaje pomalo izvještačeno i usiljeno. Zatim, tu su određeni karikaturalni opisi, koji istina doprinose svojevrsnoj grotesknosti slike, ali nekad kao da u toj pretjeranosti izgube jačinu, možda preciznije, ne u pretjeranosti u smislu intenziteta slike koja se daje (npr. u opisima Lady M., gdje je fizičko na neki način samo pozornica za psihološko, mentalno), već u pretjeranom ponavljanju istog (npr. ponavljane istih ili sličnih konstrukcija koje se tiču tog fizičkog u njenim opisima).
Dakle, da privedem polaku kraju, ne mislim da je ovaj roman loš, kao takav, mislim da se pisanju pristupilo ozbiljno, s jednom velikom, kompleksnom idejom, sjajno osmišljenom, ali krajnji utisak je da je trebalo ipak više vremena da se pojedini dijelovi, pogotovo oni koji stižu kako se bližimo kraju romana, malo detaljnije urede i dorade, jer je neki moj glavni utisak bilo to slabljenje intenziteta naracije kako se išlo prema kraju, kao da je nedostajalo snage da se svi tokovi uvežu na najbolji mogući način. Ozbiljno pisanje, ali rekla bih da nedostaje te neke lakoće pripovijedanja koja odaje utisak apsolutne mogućnosti da se pisac izbori s temom koju je odabrao.
Po šumama i gorama Milenka Bodirogića, roman u šest hodanja, druga je knjiga ove Orfelinove edicije. Autor nam već samim izborom naslova, ili možda bolje reći njegovim pozajmljivanjem, ukazuje na neke glavne odrednice knjige: ideja jugoslovenstva, istorija partizana i sam čin hodanja, koji prestaje biti puko prevazilaženje prostora i postaje čin vremensko-prostornog kretanja i osnovna nit oko koje se priča gradi.
U tih šest hodanja, po Fruškoj gori (prva dva hodanja), Kalinu, Crepoljskom, Kalničkoj gori i Triglavu, narator će slušajući Rajića, svog saputnika, saznavati mnoštvo toga o mjestima kraj kojih prolaze, o lovu i lovcima, o prirodi (ti dijelovi posvećeni slikanju okrutnosti lova i beskrajnoj ljepoti nasumičnih sitnih odjeka prirode u vidu pojedinih biljaka i cvjetova na koje nailaze ili narandži koje su simbol zametka nekog novog i drugačijeg svijeta, spadaju u red najdivnijih i najsnažnijih aspekata romana i taj odnos nasilja u prirodi i nasilja u društvu, a nosilac i jednog i drugog je upravo čovjek, svakako je sjajno zamišljen segment priče), o istoriji partizana, o istoriji zemlje koje istovremeno i nema i koja postoji u pričama i traganjima življe i stvarnije nego bilo šta drugo, ali i o njegovoj ličnoj istoriji, o društvenim promjenama (koje se neizbježno oslikavaju na životima pojedinaca), o istoriji opšteg (koja usmjerava istoriju pojedinačnog). Ta hodanja polako prerastaju u lutanja, što u svom osnovnom, što u nekom prenesenom smislu, gdje podrazumijevaju probijanje kroz mrežu složenih odnosa između istorije, ličnih pogleda i zabluda, kao i pokušaj sagledavanja sebe u toj mreži, a njihovi prostorni usponi polako prerastaju u sve dublje padove, kao što se i prošlost ogleda u sadašnjosti, a sadašnjost i budućnost pokušavaju se objasniti ili makar na nekom nivou razumjeti sagledavanjem prošlosti.
Iako se osnovna radnja romana zaista može, uslovno rečeno, podvesti pod hodanje dvojice saputnika, što će reći da ne pršti od događaja koji se stalno, brzo i nepredvidivo smjenjuju, stilom pisanja autor je uspio da čitaocu, što će reći: makar meni, priušti to zadovoljstvo uranjanja u svijet priče. I ne shvatajući to možda na prvu, polako postanete svjesni da se vaš ritam čitanja polako uskladi sa laganim ritmom hodanja onih čiji saputnici i sami polako postanete. Ne, nije ni ovo roman bez mane, ima tu možda nekih pitanje je koliko stvarno potrebnih ponavljanja ili navođenja poput onog stalnog isticanja u cilju apsolutne jasnosti i preciznosti iskaza (npr. rekao je on, Rajić… rekli su njemu, Rajiću… i slično), što nekad zna da naruši taj ritam čitanja, ali i to na kraju ostane u sjeni zaista divnih, snažnih i upečatljivih prethodno spomenutih momenata.
Dva romana ove edicije zaista funkcionišu kao jedna cjelina, kao dijelovi slagalice koja treba da ponudi neku širu sliku, oni tematizuju slična pitanja, uvode slične, nekad i iste motive i postupke (npr. Kovin, oslanjanje na imena junaka Crnjanskog, model književnog para vodič : pratilac), ali svaki od pisaca ipak uspijeva zadržati neke svoje stilske posebnosti. U tom kontekstu, rekla bih da je prvi pomenuti roman možda širi, ambiciozniji i načelno obuhvatniji od ovog drugog, ali da je drugi početnim zamahom možda skromniji, ali dubinom, samim izrazom i izlaženjem na kraj sa odabranom temom ipak ujednačeniji i uspjeliji.
Pozdrav do narednog čitanja!
Leave a Reply